News . Best Practices Κλιματική αλλαγή: παρελθόν, παρόν και μέλλον

Σε αυτό το εκπαιδευτικό σενάριο επιστημονικής δράσης, αξιοποιείται η καθοδηγούμενη διερευνητική μέθοδος με την οποία οι μαθητές κατακτούν τη νέα γνώση, προσεγγίζουν την επιστημονική σκέψη και τις πρακτικές της, με τρόπο που προωθείται η ενεργητική μορφή μάθησης, (Bybee, 2000; NRC, 2012) αφήνοντας ανοιχτά τα συμπεράσματα σε αυτούς. Δόθηκε η δυνατότητα στους μαθητές να διερευνήσουν τη κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις της με δραστηριότητες στις οποίες συμμετείχαν οι παρακάτω επιστήμονες: 

• Καλυβίτης Νικόλαος, Διδάκτωρ Χημικός, υπεύθυνος του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικών Χημικών διεργασιών του τμήματος Χημείας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και υπεύθυνος του Κόμβου Έρευνας και Καινοτομίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Φινοκαλιά Λασιθίου.  
• Φουργιαλάκης Μιχαήλ, Msc Βιολόγος και μουσειοπαιδαγωγός στο Ενυδρείο Θαλασσόκοσμος.
• Κατσαπρακάκης Δημήτριος, Διδάκτωρ Μηχανολόγος Μηχανικός, καθηγητή του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου Κρήτης.

 Αυτή η πρακτική παρουσιάστηκε προηγουμένως στον παρακάτω σύνδεσμο της πλατφόρμας CONNECT που περιέχει φωτογραφίες σχετικά με τις δραστηριότητες των μαθητών. ΕΔΩ 

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού σεναρίου οι εκπαιδευόμενοι μαθητές κατάφεραν να:

• κατανοήσουν τη σχέση / αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον
• εξοικειωθούν με διαδικασίες και κριτήρια επιστημονικής μεθοδολογίας
• ασκηθούν στην ομαδική εργασία
• αναπτύξουν κώδικα συμπεριφοράς απέναντι στην ομάδα και στο περιβάλλον
• αναπτύξουν ερευνητική διάθεση, κριτική και δημιουργική σκέψη για την προσέγγιση και κατανόηση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προβλημάτων (Νάκου Ευφροσύνη, 2023).
• να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν τη μαθητική κοινότητα καθώς και τις οικογένειες τους, για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.

Δραστηριότητες Νοιάζομαι – Μαθαίνω – Δρω

Νοιάζομαι (2 διδακτικές ώρες) : Οι μαθητές στην έναρξη του εκπαιδευτικού σεναρίου προσπάθησαν να ορίσουν στο σχολείο την κλιματική αλλαγή και να καταγράψουν αυθόρμητα τις πιθανές αιτίες και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον πλανήτη μας, σε ένα padlet με τίτλο Κλιματική αλλαγή – Brainstorming.  Ακολούθησε συζήτηση προκειμένου οι μαθητές να διατυπώσουν τις απόψεις τους και να προβληματιστούν για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αναστρέψουν την κλιματική κρίση, υποθέσεις που θα επαληθεύθηκαν ή θα απορρίφθηκαν με τις δραστηριότητες που ακολούθησαν. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής, οι εκπαιδευτικός καταγράφουν στοιχεία σχετικά με την ενότητα, ώστε να αποκαλυφθούν οι εσφαλμένες αντιλήψεις των μαθητών και να ανιχνευτούν πιθανές δυσκολίες στην επίτευξη των επιδιωκόμενων διδακτικών στόχων.  

Οι μαθητές ενημερώνονται  στο σχολείο για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή μέσα από ένα βίντεο για την κλιματική αλλαγή (διάρκεια 45 λεπτά) με τίτλο: Six Degrees Could Change The World (2008) – National Geographic. Μετά από το βίντεο, οι μαθητές επισήμαναν τις λέξεις‐κλειδιά που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, και με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών ορίσανε τους άξονες της έρευνας και διατύπωσαν ερωτήματα προς διερεύνηση.

Στη συνέχεια συζήτησαν στο σπίτι με τις οικογένειές τους για την κλιματική αλλαγή και ενθαρρύνονται να γράψουν τις σκέψεις τους ή να διατυπώσουν ένα σύνθημα σε ένα padlet με τίτλο Νοιάζομαι για τον πλανήτη μου!. Επιπλέον οι μαθητές διερευνούν μόνοι τους στο διαδίκτυο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και καταγράφουν τις κυριότερες οικολογικές καταστροφές σε ένα padlet με τίτλο Οικολογικές καταστροφές που συγκλόνισαν τον πλανήτη.     

Μαθαίνω (6 διδακτικές ώρες) : Οι μαθητές διερεύνησαν τη κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις που μπορει να έχει με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών και ειδικών εμπειρογνωμόνων.

Στο σχολείο έγινε αρχικά αναφορά στους βιογεωχημικούς κύκλους του ανθακα και του νερού και ακολούθησε παρακολούθηση προσομοίωσης για το  Φαινόμενο του θερμοκηπίου‬ (colorado.edu).

Η παραπάνω προσομοίωση: 

• ‬‬‬‬‬‬‬Περιγράφει πως τα αέρια του θερμοκηπίου και τα νέφη επηρεάζονται από το ηλιακό φως και  δεσμεύουν την υπέρυθρη ακτινοβολία.
• Εξηγεί γιατί τα αέρια του θερμοκηπίου επηρεάζουν τη θερμοκρασία της επιφάνειας της γης με την επίδραση των υπέρυθρων απορροφητικών στρωμάτων.
• Δείχνει την μεταβολή της σύστασης της ατμόσφαιρας σε αέρια του θερμοκηπίου σε 4 διαφορετικούς χρόνους (εποχή παγετώνων, 1750 αρχή βιομηχανικής επανάστασης, 1950, 2020) και πως αυτά επηρεάζουν τη μέση θερμοκρασία της γης.
• Συγκρίνει και αντιπαραβάλλει τη συμπεριφορά του ηλιακού φωτός και της υπέρυθρης ακτινοβολίας.

Στη συνέχεια γίνεται ενημέρωση των μαθητών από ειδικούς εμπειρογνώμονες. Η εμπλοκή των επιστημόνων γύρω από την κλιματική αλλαγή στη συγκεκριμένη φάση είναι καταλυτική προκειμένου οι μαθητές να γνωρίσουν το πρόβλημα σε όλες του τις διαστάσεις και να είναι έτσι σε θέση να εργαστούν συνεργατικά, να αξιολογούν και να αναλάβουν πρωτοβουλίες για δράση ώστε να προστατέψουν το περιβάλλον στην κλιματική κρίση.

Οι δεξιότητες που εξάσκησαν οι μαθητές ήταν :

• διερεύνηση: Ανακάλυψη της γνώσης από τους ίδιους τους μαθητές, π.χ. ομάδες εργασίας, συζήτηση.

• εφαρμογή: χρησιμοποιήση των γνώσεων που απέκτησαν στην καθημερινή ζωή.
• καθοδήγηση: Έμφαση στην από κοινού επεξεργασία του περιεχομένου του μαθήματος από τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές, π.χ. καταιγισμός ιδεών, συζήτηση.
• ανακάλυψη: εξερεύνηση με πειραματισμό.

Επιπλέον οι δραστηριότητες που συμπεριλήφθηκαν στο πρόγραμμα είχαν το ελάχιστο οικολογικό αποτύπωμα, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο την οικολογική τους συνείδηση. Τα ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν ήταν ηλεκτρονικά για τη μη άσκοπη χρήση χαρτιού και οι κατασκευές έγιναν με ανακυκλώσιμα υλικά.

Δρω: Στην τέλική φάση του σεναρίου, οι μαθητές ολοκλήρωσαν τις παρακάτω δραστηριότητες ομαδικά ή ατομικά, υποστηριζόμενοι από τους καθηγητές και τις οικογένειές τους. Πιο συγκεκριμένα:

• • υπολόγισαν το οικολογικό τους αποτύπωμα μαζί με τους γονείς τους με βάση τον Υπολογιστή Ελληνικού Οικολογικού Αποτυπώματος του ΑΠΘ 
  • έφτιαξαν προσωπικούς πίνακες εξοικονόμησης ενέργειας ώστε να παρακολουθούν πόσο συχνά κατάφεραν να μειώσουν την ενέργεια που χρησιμοποίησαν κάθε μέρα για μια εβδομάδα (Week eco- challenge) 

• συγκέντρωσαν φωτογραφίες, άρθρα και συνδέσμους σχετικά με την κλιματική αλλαγή

• • δημιούργησαν ένα ηλεκτρονικό περιοδικό με τίτλο Οικο-ενεργώ στην ιστοσελίδα του σχολείου για τη διάχυση των εργασιών τους και την ευαισθητοποίηση της μαθητικής κοινότητας

• κατασκεύασαν έναν εννοιολογικό χάρτη για την κλιματική αλλαγή ο οποίος συγκεντρώνει όλες τις γνώσεις που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού σεναρίου

• έγιναν «Πρεσβευτές του Κλίματος» και ενημέρωσαν μαθητές της έκτης τάξης του 4ου Δημοτικού σχολείου Ηρακλείου για την κλιματική αλλαγή με ενημερωτικό υλικό και επίδειξη πειραματικών δραστηριοτήτων

• συμμετείχαν στον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Σχεδίου «Παντός κλίματος – Η ζωή μας στο μέλλον» του Μουσείου της Τράπεζας της Ελλάδος, με σχέδιο που αποτυπώνει πως θα είναι ο κόσμος μας σε 30 χρόνια από σήμερα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής
• παρουσίασαν τις δράσεις  τους δια ζώσης  στο 5ο Πανελλήνιο Μαθητικό Συνέδριο CONNECT 2023 που διεξήγθει στις 17 -19 /05/2023 στο ξενοδοχείο IVIS στο Ηράκλειο Κρήτης.

Συμπεράσματα σχετικά με την Ανοιχτή Σχολική Εκπαίδευση:  Ήταν μια πρόκληση να συνδυαστούν δυο γνωστικά αντικείμενα για την διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής εκτός ωρολογίου προγράμματος με ποικίλες βιωματικές δραστηριότητες. Το καινοτόμο ανοιχτό εκπαιδευτικό σενάριο «Κλιματική αλλαγή: παρελθόν, παρόν και μέλλον» έδωσε περισσότερη έμφασηστην επαφή των μαθητών με τους  εμπειρογνώμονες διευρύνοντας περισσότερο το γνωστικό τους πεδίο. Η ανοιχτή σχολική εκπαίδευση μπορεί να είναι χρήσιμη για όλη τη σχολική κοινότητα και για τις οικογένειές τους καθώς περιλαμβάνει δράσεις που αφορούν όλους τους εμπλεκόμενους με πολλαπλά οφέλη για τους μαθητές που είναι στο επίκεντρο του προγράμματος. 

Το εκπαιδευτικό πλαίσιο Νοιάζομαι – Μαθαίνω – Δρω που εφαρμόστηκε, βοήθησε τους μαθητές να δουν με περισσότερο ενδιαφέρον τις φυσικές επιστήμες και να αναζητήσουν τις απαντήσεις στα ερωτήματά τους από τους σωστούς εμπειρογνώμονες εμπλέκοντας παράλληλα και τις οικογένειές τους στη μαθησιακή διαδικασία. Το πρόγραμμα βοήθησε τα παιδιά να βγουν έξω από τα όρια της σχολικής τάξης και να εκφραστούν δημιουργικά και καλλιτεχνικά γύρω από περιβαλλοντικά θέματα.

Η καινοτομία υποστηρίχθηκε από:  [ +  ] Διεύθυνση του σχολείου  [  + ] σχολικός σύλλογος/δίκτυο 

 [  ] Τοπική αυτοδιοίκηση  [  ] Άλλο:  Το πρόγραμμα Edu4clima που χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης  

Αποτελέσματα μαθητών: Οι μαθητές ήταν πολύ ικανοποιημένοι με τη συμμετοχή τους στη δραστηριότητα καθώς απόλαυσαν τις εκπαιδευτικές εκδρομές και τις επιστημονικές συζητήσεις με τους εμπειρογνώμονες γύρω από πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι πειραματικές δραστηριοτήτες που  πραγματοποιήθηκαν στο Φινοκαλία παρείχαν κίνητρα στους μαθητές και τους εδωσε τη δυνατότητα να εξασκηθούν στην επιστημονική μεθοδολογία (διατύπωση υπόθεσης-πείραμα-παρατήρηση-επεξεργασία αποτελεσμάτων-εξαγωγή συμπερασμάτων) (Linn, 1997).  Πιο συγκεκριμένα, τα πειράματα ενίσχυσαν τον βαθμό κατανόησης των επιστημονικών εννοιών και βοηθησαν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας και συνεργασίας, ενίσχυσαν την αυτοπεποίθησή τους και την εμπιστοσύνη τους στην επιστήμη.

Επιπλέον οι μαθητές μας συζήτησαν όσα έμαθαν από την ομάδα εμπειρογνωμόνων στο σπίτι με τις οικογένειές τους και κατάφεραν μαζί τους να μειώσουν το οικολογικό τους αποτύπωμα για μια εβδομάδα καταγραφοντας καθημερινές δραστηριότητες που είχαν θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Ως παράδειγμα, ένας μαθητής ανέφερε «ότι χάρη σε αυτό το πρόγραμμα έμαθε πολλά πράγματα για την κλιματική αλλαγή και διασκέδασε πολύ με τα πειράματα που έγιναν», η μαθήτρια που ανέλαβε το σκίτσο για το διαγωνισμό «χάρηκε που μπόρεσε να εκφραστεί καλλιτεχνικά και να ευαισθητοποιήσει τους συμμαθητές της με το έργο της» και ένας άλλος μαθητής «χάρηκε που βοήθησε να καταλάβουν οι γονείς του πως με μικρές καθημερινές αλλαγές στις συνήθειες τους μπορούν να έχουν μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα».

Αυτή η πρακτική συνέβαλε στην αύξηση της: 

[ +  ] ενασχόληση των οικογενειών   [ +  ]  συμμετοχής των κοριτσιών    [  + ] ευαισθητοποίησης των μαθητών για
      με τις επιστήμες                                 στην επιστήμη                                 τη σταδιοδρομία στις φυσικές επιστήμες

Παρακαλώ διευκρίνηστε: Ειδικότερα τα κορίτσια που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν ιδιαίτερα πρόθυμα για να ψάξουν υλικό για τις εργασίες, ανέλαβαν την αρχισυνταξία του περιοδικού, οργανώθηκαν για την παρουσίαση των εργασιών τους στο συνέδριο και ανέπτυξαν πολύ ωραίες ιδέες για την προώθηση της ερευνάς τους.  Οι γονείς ικανοποιήθηκαν πολύ με την εμπλοκή των παιδιών τους και αναγνώρισαν ότι το πρόγραμμα αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ασχοληθούν τα παιδιά τους με τις περιβαλλοντικές επιστήμες με απόλυτα επιστημονικό τρόπο.